اشاعه نوآوری بررسی کارت هوشمند «اکتاپوس»

چهارشنبه 9 اسفند ماه 1402

اشاعه نوآوری؛ بررسی کارت هوشمند «اکتاپوس»

در سال 6991، دو کمپانی بزرگ ویزا و مسترکارت، کارت‌های هوشمند خود را با نام‌های Monex و VisaCash در هنگ‌کنگ معرفی کردند اما بدلیل اینکه این کارت‌ها تنها برای پرداخت‌های خرد طراحی شده بودند، برای نفوذ در سایر بازارها با محدودیت مواجه شدند.

همزمان با رقابت میان Monex و VisaCash برای حفظ سهم بازار، پنج شرکت فعال در حوزه حمل و نقل عمومی هنگ‌کنگ، با سرمایه مشترک، شرکت1 OCL  را به منظور تولید یک سیستم خودکار دریافت کرایه با استفاده از کارت‌های هوشمند پایه‌گذاری کردند.

 اکتاپوس در سال 1997 رونمایی و در همان ابتدا سه میلیون کارت صادر شد. این مقدار تا نوامبر 1998 به 4 میلیون و تا ژانویه 2002 به 9 میلیون رسید. مارس سال 2007 این رقم به 14 میلیون نفر رسید. در آگوست 2008 تعداد کارت صادر شده اکتاپوس به رقم باورنکردنی 71 میلیون کارت رسید درحالی‌که کل جمعیت هنگ‌کنگ 5.6 میلیون نفر بود بنابراین به‌طور متوسط هرکس بیش از دو کارت در اختیار داشت.

تا ژوئن 2008 بیش از 89 درصد شهروندان هنگ‌کنگی حداقل یک کارت در اختیار داشتند و رقم ثبت شده برای درآمد حاصل از تراکنش‌های روزانه توسط این کارت 58 میلیون دلار هنگ‌کنگ بود. در هنگ‌کنگ کارت اکتاپوس موفقیت بزرگی را نه‌تنها در سیستم حمل و نقل بلکه در پارکومترها، سوپرمارکت‌ها و... کسب کرد.

Monex و VisaCash نتوانستند با این کارت هوشمند به رقابت بپردازند و سرانجام در سال 2002 از چرخه رقابت حذف شدند.

 Monexعلت این کناره‌گیری را گسترش و همه‌گیر شدن اکتاپوس اعلام کرد. این خروج از بازار در حالی رخ داد که آنها می‌شود یک سال قبل از اکتاپوس، کارت‌های خود را به بازار عرضه کرده بودند و از حمایت همه جانبه بانک‌های مهم هنگ‌کنگی سود می‌بردند. اما واقعا علت این موفقیت بزرگ چه بود؟ در ادامه به این پرسش پاسخ داده خواهد شد.

سیستم کارت اکتاپوس

در این بخش به بررسی استراتژی تجاری و استراتژی فنی این کمپانی و محصول آن می‌پردازیم.

استراتژی کسب و کار

در ابتدای ظهور کارت اکتاپوس محدودیت‌هایی برای این کارت در نظر گرفته شده بود. به‌طور مثال تنها 15 درصد از تراکنش‌های این کارت می‌توانست در حوزه‌ای خارج از حمل و نقل انجام شود اما با تغییر سیاست‌های استراتژیک سازمان، پرداخت‌های اکتاپوس در سال 2000 به حوزه‌هایی خارج از صنعت حمل و نقل نیز کشیده شد. این تلاش‌ها با موفقیت همراه بود و این کارت در حال حاضر در بیش از 16 هزار مغازه خرده‌فروشی در هنگ‌کنگ و در رستوران‌ها و فستفودهایی مانند مکدونالد و کافی‌شاپ‌های استارباکس پذیرفته می‌شود. تعداد زیادی از کیوسک‌ها در حال حاضر این کارت را در هنگ‌کنگ می‌پذیرند. این کارت همچنین می‌تواند برای خرید بیمه مسافرتی و گرفتن کرایه پارک اتومبیل‌ها (پارکومترها) استفاده شود.

OCL همچنین استراتژی شارژ راحت را برای تمام کاربران خود در نظر گرفت و شعار «پرداخت در هرکجا و در هر زمان» به مرور همه‌گیر شد.

در حال حاضر کارت اکتاپوس با فرمت‌های مختلفی وارد بازار می‌شود. برای پاسخ به تمام نیازهای کاربران، اکتاپوس با شرکای تجاری مختلفی جهت ارایه پیشنهادهای متنوع محصولات به کاربران، همکاری می‌کند. از جمله می‌توان به ساعت، وسایل تزیینی و بند تلفن همراه اکتاپوس اشاره کرد که تمامی آنها با استقبال مواجه شده‌اند.


OCL برای طراحی، ساخت، اجرا و پشتیبانی از سیستم‌های کارت اکتاپوس، از خدمات کمپانی AES prodata که در حال حاضر با عنوان سیستم‌های انتقالی ERG شناخته می‌شود استفاده کرد. این کارت دارای مشخصه غیرتماسی است که کاربران با قرار دادن کیف پول خود نزدیک خوانشگر، پرداخت خود را انجام می‌دهند. این کارت از چیپ RFID Felica سونی که 13.5 مگاهرتزی است استفاده می‌کند. با این کارت در هر ثانیه 212 کیلوبایت اطلاعات ارسال می‌شود که بسیار سریعتر از حجم اطلاعات ارسالی با Monex و Visa Cash است. محدوده عملیاتی خوانشگر بسته به نوع آن میان mm30 تا mm100 متغیر است. این کارت از تایید هویت دوطرفه بر پایه زیرساخت کلید عمومی استفاده می‌کند. این بدان معنی است که اطلاعات در هنگام انتقال میان خوانشگر و کارت، رمزگذاری شده و یک پردازنده مشخص مسوولیت رمزگذاری و آشکارسازی رمز را به عهده دارد. بنابراین انتقال اطلاعات به کارت تنها در شرایطی صورت می‌گیرد که امنیت کارت مربوطه به‌صورت دوطرفه تایید شود.

تجزیه و تحلیل

در این مورد، استراتژی‌های کسب‌وکار و IT شرکت OCL و سهم آنها در موفقیت کارت اکتاپوس بررسی شد. مدل استراتژی هندرسون و ونکاترمن (SAM) چارچوب تئوریک مناسبی برای این مورد فراهم کرده است.

در شکل بالا ارتباط میان کسب و کار و فناوری اطلاعات در چهار سناریو نمایش داده شده است. در سنایو 1، استراتژی کسب و کار، چارچوب زیرساخت سازمانی و به دنبال آن زیرساخت سیستم‌های اطلاعاتی را فراهم می‌کند. در این نوع رویکرد مدیریت ارشد، استراتژی کسب و کار را تدوین کرده و زیرساخت مناسبی برای اجرای آنها فراهم می‌کند. مدیر سیستم‌های اطلاعاتی با فراهم کردن منابع فناوری اطلاعات فرایندها و زیرساخت فنی مورد نیاز استراتژی‌ها را ایجاد می‌کند.

استراتژی OCL با محبوب شدن و پذیرش تکنولوژی کارت هوشمند در میان مردم به عنوان یک روش پرداخت کرایه تقویت شد. این استراتژی از ادغام و ائتلاف قوی میان چهار شرکت بزرگ حمل و نقل عمومی در هنگ‌کنگ ایجاد شد. بنابراین به نظر می‌رسد در مراحل ابتدایی، تصویب استراتژی OCL هم‌راستا با پتانسیل تکنولوژی بوده است. این رویکرد تعامل قوی میان محیط خارجی IT و محدوده کسب و کار را نشان می‌دهد. هر دو سناریو ممکن است در هنگام تدوین استراتژی که بر اساس منابع سازمانی صورت می‌گیرد مورد توجه قرار گیرد که برای OCL نیز منابع موجود در زمان تدوین استراتژی کلید فرمول‌بندی استراتژی کسب و کار توسعه کارت هوشمند اکتاپوس بود.

برخلاف سناریوی 2 که استراتژی کسب و کار و تکنولوژی به صورت ایستا درنظر گرفته می‌شود، در سناریو 3 استراتژی کسب و کار ممکن است از طریق بهره‌برداری از تکنولوژی‌های جدید و تغییر حوزه آن تغیر کند. بنابراین این طور می‌توان نتیجه گرفت که اشاعه کارت هوشمند اکتاپوس می‌تواند با سناریو 2 آغاز و سپس طبق سناریو 3 دنبال شده باشد به‌طوری‌که پتانسیل تجاری کارت هوشمند اکتاپوس از طریق تقویت تکنولوژی سرویس‌های پرداخت کرایه در اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه عمومی با ورود خوانشگرهای موبایلی کارت اکتاپوس توسعه یافته است. استفاده از چنین ابزارهایی به شدت در اشاعه و توسعه کارت‌ها موثر واقع شد.

استراتژی جدید این شرکت، پوشش تمام واحدها علاوه بر حمل و نقل در بازار بود. در مدت زمان کوتاهی کارت اکتاپوس مورد پذیرش سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای و فست‌فودهایی مانند مکدونالد قرار گرفت. استراتژی تجاری پیشین که تنها محدود به پرداخت در حوزه حمل و نقلی بودند، با هدف قرار دادن بازارهای غیر حمل و نقلی، تقویت شده و از طریق پتانسیل موجود در تکنولوژی کارت هوشمند اکتاپوس برای استفاده از پایانه‌های فروش و سایر ابزارهای جدید تغذیه شد. تسطیح دستگاه‌های POS در سوپرمارکت‌ها و سایر فروشگاه‌ها و سیستم‌های تهویه و تهاتر که توسط انجمن بانکداری هنگ‌کنگ استفاده می‌شد به‌شدت در تسهیل نوآوری تجاری کارت اکتاپوس تاثیرگذار بود.

در سناریو 4 نقش استراتژی کسب و کار غیرمستقیم است. این مدیریت IT است که چشم‌انداز مورد نیاز برای فراهم شدن زیرساخت مناسب برای اجرای استراتژی کسب و کار را فراهم می‌کند. استراتژی‌های به کار گرفته شده در OCL برای شارژ مجدد کارت از طریق مشارکت با 21 موسسه مالی و ساخت کیوسک‌هایی برای شارژ کارت و سایر تسهیلات شارژی با هدف توسعه و اشاعه استفاده از این تکنولوژی برنامه‌ریزی شد.

نتیجه‌گیری

مثال مورد مطالعه یک مثال کلاسیک از نفوذ و اشاعه تکنولوژی بر اساس هم‌راستایی استراتژی IT و کسب و کار است. زمانی که سازمان به یک بازیگر مهم حوزه پرداخت خرد تبدیل می‌شود یک تعامل قدرتمند میان استراتژی کسب و کار و استراتژی فناوری اطلاعات شکل می‌گیرد.

مثال مورد بررسی این پژوهش نشان می‌دهد که اشاعه تکنولوژی به شدت وابسته به پویایی تکنولوژی و کسب و کار است. در شرایط پویای تجارت و تکنولوژی، اشاعه یک تابع از توانایی‌های پویای سازمان است.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در شرایط ایستای کسب و کار و تکنولوژی، استراتژی وابسته به ارزیابی دقیق از منابع فنی و کسب وکار موجود سازمان است اما در شرایط پویا و زمانی‌که تکنولوژی با تغییرات روز به روز مواجه بوده و بازیگران و رقبای زیادی در بازار موجود است، سازمان بایستی با ارزیابی سریع و به موقع محیط تکنولوژی و کسب و کار، قابلیت‌های خود را به روز نماید تا بتواند بر چالش‌های محیطی IT و کسب وکار پویا فایق آید.

در پایان باید گفت آنچه عامل موفقیت OCL شد مدیریت درست چشم‌انداز و استراتژی، هوش سازمانی، مدیریت ایده و نوآوری، مدیریت سیستم‌ها و ساختار سازمانی و مدیریت تکنولوژی بود که این سازمان را به سوی سیستم‌های جدید پرداخت سوق داد.

شنبه 18 مرداد ماه 1393